سیدحمید جمال‌الدینی معاون آموزش، پژوهش و فناوری هلال‌احمر

حوادث و بلایا سالانه جان صدها‌‌هزار نفر را می‌گیرد. در کلِ جهان، طی چند‌ سال گذشته، شدت مخاطرات 1.4 برابر، آسیب‌دیدگان 2.4 برابر، جان‌باختگان 9.4 و هزینه مالی 38 برابر شده است. بیش از 90‌درصد از تمام مخاطرات شناسایی شده در دنیا، در کشور ایران رخ می‌دهد. کشور ما جزو 10 کشور حادثه‌خیز دنیا قرار دارد و ضریب خطر آن 8 از10 است.
هر یک از حوادث و بلایا می‌تواند ‌برای شهروندان عواقب طولانی‌مدتی به همراه داشته باشد. سالانه 7‌درصد از درآمد ناخالص ملی کشور برای بازسازی و ترمیم خسارات ناشی از حوادث هزینه می‌شود که این مبلغ بیش از چند ده هزار‌میلیارد تومان است. طبق شواهد و مستندات علمی، اگر معادل یک‌چهارم از بودجه‌ای که برای جبران خسارت و بازسازی پس از سانحه صرف می‌شود، در بخش آموزش، فرهنگسازی، پیشگیری و آمادگی مصرف شود، خود یک سرمایه‌گذاری عظیم اجتماعی است که اثربخشی آن ماندگارتر و بیشتر از جبران خسارت خواهد بود. چنین سرمایه‌گذاری ارزشمندی، ضمن این‌که موجب حفظ منابع و ذخایر قابل بهره‌برداری کشور خواهد شد، فراتر از آن سبب حفظ جان صدها و هزاران نفر می‌شود که چنین اقدامی مطابق تعالیم دینی ما (نجات جان هر انسان نجات کل بشریت است) جایگاهی رفیع و گرانقدر دارد.
محققان با انجام پژوهش‌های گسترده درباره کاهش آسیب‎های ناشی از بلایای گوناگون در سطح جوامع مختلف به این نتیجه رسیده‎اند که با افزایش آگاهی افراد جامعه می‎توان اثرات مخرب هر حادثه را کاهش داد. یکی از موثرترین راه‎‎های افزایش آگاهی، انتقال مفاهیم از طریق آموزش است. آموزش درواقع به‌منزله توسعه دانش عمومی است، یعنی افراد خطر را بشناسند، درک کنند و به صورت فردی یا جمعی در راستای کاهش آسیب‌پذیری اقدام کنند. نبود آگاهی و دانش لازم در مقابله با حوادث می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری را رقم بزند. تجارب سایر کشورها نشان داده است که در طول مدت 20‌ سال توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری در آموزش همگانی، 2‌درصد از میزان هزینه ناشی از حوادث (از سهم درآمد ناخالص ملی) را کاهش دهند و به‌عبارتی هر یک واحد سرمایه‌گذاری در آموزش، چهار واحد هزینه را کاهش می‌دهد. مسلم است با آموزش همگانی می‌توان دامنه خسارات ناشی از سوانح را کاهش داد، فرآیندی که از آن به‌عنوان «تاب‌آوری» و «خودامدادی» تعبیر می‌شود و هدف غایی برنامه‌های آموزش همگانی را تشکیل می‌دهد. درواقع آنچه موجب کاهش ترس و اضطراب و نیز خسارات ناشی از سوانح می‌شود این است که جامعه‌، خانواده و شهروندان بدانند هنگام وقوع آتش‌سوزی چه باید بکنند و هنگام وقوع طوفان، زلزله یا سیل به کجا پناه ببرند. مردم باید آماده باشند تا هنگام ضرورت، خانه‌های خود را ترک کنند و در پناهگاه‌های عمومی استقرار یابند؛ همچنین ضرورت دارد شهروندان بدانند که چگونه نیازهای اولیه پزشکی خود را تأمین کنند.
مهمترین نکته در زمینه آموزش همگانی، درک مردم از خطرات است. اگر مردم درک مناسبی از خطرات و پیامدهای ناشی از آن داشته باشند، در مسیر آموزش حرکت می‌کنند. لذا حساس‌سازی و آگاه‌سازی مردم در مقابله با حوادث بسیار مهم است؛ زیرا چنانچه مردم درباره موضوعی احساس نیاز کنند، می‌توان در آن زمینه موفق عمل کرد. جامعه باید درخصوص درک خطر آگاه شود و این را به‌عنوان یک مطالبه جدی از مسئولان امر دنبال کند. برای توسعه آموزش همگانی باید از اصل کلی تعادل عرضه و تقاضا استفاده شود. اگر تقاضا در مردم به وجود ‌آید، بازار عرضه نیز توسعه می‌یابد. آموزش همگانی بر مبنای ماده 3 اساسنامه جمعیت که شامل برنامه‌ریزی و اقدام برای آماده کردن مردم در برابر حوادث و بلایا می‌شود، برعهده جمعیت هلال‌احمر است و این  جمعیت در حوزه آمادگی مردم در برابر مخاطرات با احصای نیاز جدی مردم به فراگیری آموزش‌های همگانی، علاوه بر اقدامات گذشته از ‌سال 1394 طراحی و تدوین برنامه ملی خادم (خانواده آماده در مخاطرات) را آغاز كرده و از ‌سال 1395 عهده‌دار اجرای آن در سراسر کشور با هدف افزایش آگاهی و مهارت‌های عمومی در برابر حوادث و سوانح و بلایا شده است. هدف از اجرای این برنامه‌، کمک به آمادگی مردم در مواجهه با حوادث و بلایاست. آموزش‌های برنامه ملی خادم براساس شاخص آمادگی خانواده صورت می‌گیرد و مراجعه به منازل، توسط داوطلبان در 12 نوبت خواهد بود که در هر نوبت آموزش‌های کوتاه و سرپایی به مدت 5 تا10 دقیقه ارایه می‌شود. براساس این برنامه قرار است تمامی 25‌میلیون خانوار ایرانی در یک بازه زمانی 5 ساله تا پایان ‌سال 1400 آموزش‌های آمادگی در برابر مخاطرات را فرا بگیرند. همچنین سامانه پیامکی به شماره 2000100 به منظور دریافت نظرات و پیشنهادهای مردم درباره برنامه ملی خادم به صورت شبانه‌روزی فعال است. علاوه بر این، با راه‌اندازی سایت khadem.ir  آموزش‌های مهمی در اختیار هموطنان قرار داده شده است و همه شعب جمعیت هلال‌احمر در کشور نیز پذیرای مردم برای ارایه سایر آموزش‌های همگانی هستند.
و کلام آخر این‌که امید است استقرار و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های آموزشی هدفمند و جامعه‌محور، دستیابی به شعار ارزشمند «آموزش همگانی راهی به ایران آماده» را در آینده‌ای نزدیک محقق سازد.